Wielu rodziców jest przekonanych, że nic tak nie wpłynie na samodzielność dziecka, jak jego pobyt w przedszkolu.Maluch idzie do placówki na pół dnia i musi sobie poradzić w wielu sytuacjach bez pomocy rodziców. Jak zatem przedszkole rozwija tę samodzielność? Jakimi metodami posługują się nauczyciele? Jakie czynności opanowuje w pierwszej kolejności? Które z nich są istotne dla poczucia bezpieczeństwa dziecka?
Założenia i podstawa prawna
Ja jak zwykle odniosę się do dokumentów, bo chcę, żebyś miała wiedzę z czego wynikają pewne działania przedszkola i wymagania stawiane maluchom. Podstawa programowa grzmi, że zadaniem przedszkola jest „tworzenie sytuacji sprzyjających rozwojowi nawyków i zachowań prowadzących do samodzielności (…)”, a to dokument, którego założenia obowiązują wszystkich nauczycieli, bez wyjątku. Zgodnie ze nim, dziecko kończące edukację przedszkolną:
I.1. zgłasza potrzeby fizjologiczne, samodzielnie wykonuje podstawowe czynności higieniczne;
I.2. wykonuje czynności samoobsługowe: ubieranie się i rozbieranie, w tym czynności precyzyjne, np. zapinanie guzików, wiązanie sznurowadeł;
I.3. spożywa posiłki z użyciem sztućców, nakrywa do stołu i sprząta po posiłku;
IV.19. podejmuje samodzielną aktywność poznawczą np. oglądanie książek, zagospodarowywanie przestrzeni własnymi pomysłami konstrukcyjnymi, korzystanie z nowoczesnej technologii itd.;
Fragmenty Podstawy Programowej Wychowania Przedszkolnego
Czy gdyby tych zapisów nie było, nauczyciele nie prowadziliby działań w celu usamodzielnienia dzieci? Oczywiście, że nie. Środowisko przedszkolne niesamowicie sprzyja temu, żeby maluch podejmował próby i trenował się w samodzielności i samoobsłudze.
W których obszarach przedszkole rozwija samodzielność dziecka?
Żeby lepiej zrozumieć jakie działania prowadzą do osiągania samodzielności przez dziecko, warto rzucić okiem na harmonogram aktywności w ciągu dnia. Umieściłam go w artykule #003. Kliknij w link, odszukaj grafikę z planem dnia i zapoznaj się z jego punktami. Zobacz, że sytuacji do kształtowania owej samodzielności w przedszkolu wynikających wyłącznie ze specyfiki jego działalności jest całkiem sporo!
W jakich sytuacjach przedszkolnych kształtuje się samodzielność dziecka?
- Spożywanie posiłków – a więc trzy razy dzienne doskonalenie umiejętności posługiwania się sztućcami, kulturalnego zachowania przy stole, estetycznego jedzenia oraz nakrywania do stołu i sprzątania po posiłku
- Korzystanie z toalety – na tą czynność składa się wiele mniejszych zadań do wykonania, a więc rozpoznanie potrzeb fizjologicznych, zgłoszenie jej nauczycielowi, włączenie światła, poradzenie sobie z ubraniami, umiejętne korzystanie z papieru toaletowego i obsługa spłuczki.
- Czynności higieniczne – a więc dokładne mycie rąk i ich osuszanie, mycie buzi (na przykład po czerwonych buraczkach) i szorowanie zębów; jeśli uda się maluchowi nie zamoczyć ubrania i nie zachlapać posadzki, chwali mu się to podwójnie!
- Ubieranie i rozbieranie (przebieranie) – zmiana obuwia i odzieży wierzchniej w szatni podczas wyjść na spacer/plac zabaw, ale też przebieranie się w strój gimnastyczny – to nie jest łatwa sprawa!
- Leżakowanie – samodzielne przygotowanie do leżakowania i zasypianie bez wsparcia dorosłego
- Zabawa swobodna – decydowanie o rodzaju aktywności, samodzielne ustalanie zabawy z rówieśnikami, dostęp do zabawek i akcesoriów (o tym, jak zorganizowana jest sala przedszkolna, żeby wspierać samodzielność dziecka przeczytasz w artykule #040
- Wyjścia i wycieczki – podróżowanie komunikacją miejską (np. kasowanie biletu), odwiedzanie miejsc użyteczności publicznej i korzystanie z nich (np. wysłanie listu na poczcie czy wypożyczenie książki w bibliotece)
- Pomoc nauczycielowi – organizacja pomocy dydaktycznych do zajęć, zebranie ich po zabawie, przekazanie informacji innemu nauczycielowi czy dzieciom itp.
W jaki sposób nauczyciele to realizują?
Głównym zadaniem jest stwarzanie takich sytuacji, w których dziecko będzie mogło wykazać się samodzielnością. Część z nich dzieje się sama (toaleta, posiłki, leżakowanie, zabawa), o inne warto zadbać i je zaaranżować (wyjścia i wycieczki czy pomoc drugiej osobie). Niezbędnym jest wskazanie sposobu wykonania danej czynności, konkretna instrukcja – często organizuje się to w formie zabawy, podczas zajęć dydaktycznych dotyczących czynności samoobsługowych. Niektórym przedszkolakom to wystarczy, pozostałe dostaną indywidualne wsparcie albo wręcz przeciwnie – rozwiną swoje umiejętności poprzez obserwację i modelowanie zachowań tych bardziej samodzielnych dzieci. Ważne jest, żeby uwzględniać możliwości i umiejętności dziecka na ten moment i umożliwiać mu podejmować próby, bez wyręczania czy profilaktycznej pomocy. Dobrze jest, jeśli nauczyciel wie, jak zachęcić i zmotywować do nich konkretne dziecko. Czasem potrzebne jest uświadomienie przedszkolakowi, że on to już potrafi i świetnie sobie poradzi (uwierz mi, że pamiętam chłopca, który przyzwyczajony do tego, że mama mu zmienia buty w szatni przez długi czas wymagał uświadamiania, że nie potrzebuje mojej pomocy, bo potrafi zdjąć i założyć, a nawet zasznurować buty sam!). Co jeszcze powinien robić nauczyciel? Nieustannie utrzymywać, że w razie niepowodzeń czy trudności jest w pogotowiu i na pewno pomoże, kiedy będzie taka potrzeba.
Po co dziecku samodzielność?
Komu bardziej potrzebna jest samodzielność dziecka – dziecku czy nauczycielowi? Z przekorą zadaję to pytanie, bo znam rodziców, którzy byli obrażeni, że powinni pozwalać dziecku na samodzielne jedzenie czy przebieranie się komentując, że chodzi nam nauczycielom wyłącznie o własną wygodę. Nic bardziej mylnego. Nauczyciel jest w stanie zasznurować buty i zawiązać czapki dwudziestu trzylatków, ale pobyt w szatni będzie trwał nie 10 minut, a jakieś 30, a dodatkowo połowa grupy będzie się niecierpliwić, złościć lub nudzić się w oczekiwaniu na swoją kolej. Samodzielność jest najbardziej potrzebna dziecku, bo bezpośrednio wpływa na jego samopoczucie w przedszkolu i na to, co myśli o sobie samym i jak siebie ocenia. Co jeszcze daje maluchowi samodzielność w przedszkolu?
- Poczucie sprawstwa („Mogę”, „To zależy ode mnie”)
- Wiara w swoje możliwości („Potrafię”, „Dam radę”)
- Poczucie bezpieczeństwa („Nie potrzebuję pomocy”, „Nie jestem zależny”)
- Poczucie sukcesu („Udało mi się!”, „Umiem”)
- Pewność siebie („Ja ja ja!”)
- Możliwość pomocy innym („Mogę Ci pomóc”, „Nauczę Cię”)
Pamiętaj, że przyswajanie tych czynności to nie jest wyścig szczurów, ale z pewnością im szybciej dziecku uda się osiągnąć te umiejętności, tym lepiej będzie funkcjonować w grupie.
Co jako rodzic możesz zrobić, żeby wesprzeć samodzielność dziecka?
Działaniom, które warto podjąć w domu, żeby usprawnić samoobsługę dziecka poświęciłam jeden z pierwszych artykułów na blogu. We wpisie #002 znajdziesz przykłady czynności i umiejętności, na których samodzielne wykonywanie warto dziecku pozwolić. Potraktuj je jednak jako inspirację do działania i sprawdź, nad czym możecie popracować. Pamiętaj, że kategorie wiekowe są rzeczą względną, a Twój trzylatek mógł już dawno opanować wszystko, co przewidziałam dla jego starszych kolegów. Tylko pogratulować takiego spryciarza!
Mam nadzieję, że po lekturze tego artykułu już wiesz jak kształtuje się samodzielność kilkulatka w przedszkolu i że nie wszystko dzieje się samo! Dodatkowo wiesz, jak ważna jest samodzielność dla dziecka i gdzie szukać informacji o tym, jak sama możesz ją wesprzeć. Powodzenia!
