Każdy rodzic chciałby, żeby rozwój jego dziecka przebiegał w sposób prawidłowy. Szukają więc tego, co ich zdaniem najlepiej wesprze ten proces – zabawek interaktywnych, dodatkowych zajęć edukacyjnych, warsztatów, mądrych książek. A wystarczyłoby tylko zwrócić uwagę na jedną rzecz, która sprawi, że Przedszkojak od urodzenia będzie naturalnie i w szybkim tempie osiągał kolejne umiejętności bez większej interwencji i pomocy dorosłych. O czym mowa? O okresach sensytywnych!
Co to takiego?
OKRES SENSYTYWNY (czasem nazywany też okresem wrażliwym czy krytycznym) to taki czas w życiu dziecka, kiedy jego mózg jest gotowy na kształtowanie się konkretnej umiejętności. Naukowcy mówią o nadzwyczajnie szybkim tworzeniu się połączeń neuronalnych w mózgu dziecka i o niezwykłej wrażliwości układu nerwowego na bodźce z zewnątrz. To sprawia, że podczas okresu sensytywnego dzieci z łatwością uczą się nowej aktywności, czerpiąc z tego przyjemność i radość. A powszechnie wiadomo, że nauka jest najskuteczniejsza podczas zabawy, kiedy towarzyszą jej pozytywne doświadczenia i emocje pozbawione lęku i stresu. Badacze potwierdzają, że to właśnie w okresach sensytywnych nauka przychodzi dzieciom z łatwością, a jej ostateczne efekty są bardzo trwałe.
Okresy wrażliwe startują się stopniowo i w ciągu kilku miesięcy osiągają swój punkt szczytowy. Jak przebiega taki czas wrażliwy na daną umiejętność? Zainteresowanie aktywnościami, które prowadzą do jej zdobycia wzrasta, a młody człowiek może wykonywać jedno zadanie kilka, kilkanaście a nawet kilkadziesiąt razy przez jakiś czas. Nie przeszkadza mu wtedy układanie tego samego kompletu puzzli każdego dnia. Może domagać się też czytania tej samej książki przed snem po raz kolejny.
Jak je rozpoznać?
Świadomość tego kiedy przypada czas dla konkretnej umiejętności przyczynia się do tego, że możemy odpowiednio wesprzeć dziecko w jej przyswajaniu i stworzyć mu do tego najlepsze warunki. Jak wobec tego możemy rozpoznać te okresy? Kluczowa jest obserwacja dziecka. Jeśli Twój Przedszkojak aż „pali się” do nazywania literek, które go otaczają, zwraca na nie szczególną uwagę przechodząc chodnikiem przy sklepowych wystawach czy bilboardach, często sięga po książeczki i godzinami może się w nie wpatrywać to możesz być pewna, że właśnie przechodzi okres sensytywny związany z nauką czytania. Nie da się nie zauważyć tego intensywnego zainteresowania daną umiejętnością – dziecko na pewno da znać o swojej potrzebie ćwiczenia czy zdobywania wiedzy, zada miliony pytań, poprosi o spędzanie z nim czasu w ten sam określony sposób.
Dużą pomocą dla rodzica jest wykres, który zawarł w swojej książce „Wychowywać dziś” Fernando Corominas. Zebrał on wszystkie znane naukowcom okresy sensytywne i umieścił na osi czasu, dzięki czemu mamy wiedzę o tym, na jakim etapie rozwoju dziecko jest najbardziej gotowe do przyswajania konkretnych umiejętności.
Ja, chcąc usystematyzować tą wiedzę na potrzeby rodziców Przedszkojaków wyselekcjonowałam te, które dotyczą dzieci do 7 roku życia i poukładałam w sposób chronologiczny. Wybrałam też ze wszystkich wskazanych przez autora umiejętności a nie cechy, bo mam wrażenie, że na to jako rodzice możemy mieć realnie większy wpływ. Jak można łatwo zauważyć, niektóre okienka na rozwijanie danej zdolności trwają kilka lat, a inne tylko rok lub niewiele dłużej.
Pierwszym okresem sensytywnym, który rozpoczyna się jeszcze przed narodzinami jest muzyka. Najpierw noworodek i niemowlak odbierają dźwięki, a później samodzielnie muzykują grzechotkami, przedmiotami z otoczenia czy instrumentami. Zwolennicy tego założenia zachęcają do tego, żeby maluch słuchał różnego rodzaju muzyki i organizują zajęcia umuzykalniające dla najmłodszych (np. Pomelody Classes czy popularne „gordonki”). Około 3. miesiąca życia rozpoczyna się czas na rozwijanie lateralizacji u dziecka, czyli doskonalenia i dominacji jednej ze stron ciała. Półroczny niemowlak przez kolejny rok swojego życia jest gotowy do intensywnego doskonalenia chodzenia i na tej czynności będzie się najmocniej skupiał. W tym samym czasie rozpoczyna się okres wrażliwy w zakresie porządku i trwa do 5. roku życia – wtedy też przy odpowiednim wsparciu (unikaniu wyręczania, stwarzaniu możliwości samodzielnego działania) możemy wykształcić w dziecku nawyk sprzątania zabawek i innych czynności związanych z obowiązkami domowymi (o obowiązkach domowych dla każdego przedszkojakowego wieku pisałam w artykule #002). Około pierwszego roku życia startują dwa okresy sensytywne: mowa i język. Maluchy najchętniej i najbardziej efektywnie ćwiczą tę umiejętność naśladując mowę dorosłych. Z badań wynika również, że między 1. a 4. rokiem życia dziecka jest ono najbardziej wrażliwe na naukę jezyka, również obcego – stąd słuszne wydaje się być wychowanie dwujęzyczne, językowe żłobki i kluby malucha czy nauka języka obcego w najmłodszych grupach wiekowych. Następny okres sensytywny to czas, kiedy dziecko potrafi rozróżnić co jest czyjeś, a co jego. Dwulatek rozpoczyna doskonalenie pamięci, będzie drążyć, dopytywać o niuanse, powtarzać rymowanki i wiersze. Zaraz potem mówi się o okresie odkrywania siebie – dziecko dostrzega siebie jako odrębnego człowieka, zauważa swoje zewnętrzne i wewnętrzne cechy. Około trzeciego roku życia rozpoczynają się okresy czytania i liczenia – jeśli widzimy gotowość dziecka, możemy wspierać rozwój tych procesów poprzez proponowanie odpowiednich aktywności. Między 3. a 5. rokiem życia dzieci najintensywniej będą trenować wszelkie aktywności angażujące zmysł równowagi, jak jazdę na rowerze, hulajnodze, łyżwach czy nartach – warto zaproponować je wtedy Przedszkojakowi i obserwować czy spotka się to z jego entuzjazmem. Niektórzy czterolatkowie mogą chcieć doskonalić swoje umiejętności pisania – wtedy przydatne będą notatniki i coś do kreślenia, a także instrukcje dorosłego. U pięciolatków rusza czas na intensywny rozwój wyobraźni, natomiast najstarsi Przedszkojakowie mogą być zafascynowani zasadami róźnych dziedzin sportu i garnąć się do udziału w nich (wszelka przynależność do klubów sportowych, rozgrywki piłkarskie czy inne tego typu zajęcia będą tutaj dobrym pomysłem), ale też rozwijać swoje myślenie przyczynowo-skutkowe.
O czym należy pamiętać?
Teraz już wiesz w jakim wieku dziecka występują okresy sensytywne, które pozwalają przyswajać mu nowe umiejętności w sposób naturalny, czasem wręcz nie do końca świadomy, spontaniczny. Co jest według mnie kluczowe? Pamiętać jako rodzic o tym, że każde dziecko ma swój własny czas, swoje indywidualne tempo rozwoju, a tego typu zestawienie nie powinno być dla nas wiążące, lecz orientacyjne. Jeśli mamy w domu trzylatka, nie wałkujemy z nim codziennie działań matematycznych tylko dlatego, że właśnie zapoznaliśmy się z tym artykułem. Okres sensytywny dotyczący liczenia trwa do 10. roku życia, więc nie każde dziecko podejmie chętnie naukę w wieku trzech lat. Nie traktujmy tych danych zbyt dosłownie. Powinniśmy dostrzegać, a następnie odpowiadać na potrzeby dziecka, a nie rozpoczynać z nim edukacji w konkretnym kierunku i motywować do działania – tylko w ten sposób prawidłowo wykorzystamy wiedzę o okresach sensytywnych.
Co, jeśli przegapiłam okres sensytywny mojego dziecka?
A jeśli jesteś mamą pięciolatka i właśnie po raz pierwszy dowiedziałaś się o okresach wrażliwych to nie wyrzucaj sobie, że niewystarczająco stymulowałaś rozwój słuchu muzycznego u swojego malucha i już nigdy nie stanie się on kompozytorem albo wiolonczelistką. Oczywiście, że nadal ma szanse się tego nauczyć w późniejszym czasie i rozwinąć swój słuch – po prostu sama nauka gry na instrumencie nie będzie tak łatwa, przyjemna, efektywna i intuicyjna, a będzie raczej wymagać większego zaangażowania i pracy ze strony dziecka.
Daj znać czy spotkałaś się wcześniej z tym zagadnieniem? Czy widzisz u swojego dziecka naturalne zainteresowanie jednym z wymienionych obszarów? Podziel się swoimi przemyśleniami w tym temacie.