Jeśli jesteś mamą Przedszkojaka to z pewnością spotkałaś się już z obserwacją pedagogiczną. Jeśli jesteś mamą kilku Przedszkojaków bądź Przedszkojaków emerytowanych (czyli szkolniaków), tym bardziej miałaś z nią do czynienia. Ten artykuł najbardziej przyda się tym z Was, które rozpoczynają niebawem swoją przygodę z przedszkolem albo są w nim dopiero pierwszy rok. Byłoby świetnie gdyby każda z mam wiedziała, że jej dziecko w przedszkolu będzie obserwowane. Wnikliwie i uważnie.

Co to jest obserwacja pedagogiczna?

Najprościej mówiąc – to proces, który trwa przez cały pobyt dziecka w przedszkolu. Obserwację przeprowadzają nauczyciele wychowawcy grupy, do której uczęszcza Przedszkojak. Badanie obejmuje cztery obszary rozwoju dziecka: fizyczny, emocjonalny, społeczny i poznawczy.

W obszarze rozwoju fizycznego mieści się:

• Samoobsługa
• Motoryka duża
• Motoryka mała

Obszar emocjonalny rozwoju to:

• Przeżywanie i rozumienie emocji
• Samodzielność oraz odporność emocjonalna
• Umiejętność rozstawania się z opiekunem

W zakresie obszaru społecznego rozwoju dziecka uwzględnia się:

• Stosunek do rówieśników i dorosłych
• Stosunek do norm i zasad zachowania

Poznawczy rozwój dziecka to m.in.:

• Wiedza ogólna
• Rozwój mowy
• Spostrzeganie, pamięć, uwaga, koordynacja wzrokowo-ruchowa, rozwój umiejętności matematycznych
• Ekspresja (działalność artystyczna)
• Gotowość do posługiwania się językiem obcym nowożytnym

Są one ściśle powiązane z tym, co zostało uwzględnione w podstawie programowej wychowania przedszkolnego – najważniejszym dokumencie dla nauczycieli Przedszkojaków. Narzędziem, które pozwala zbierać wyniki badania jest arkusz obserwacyjny, którym dysponuje nauczyciel. Arkusz to nic innego jak tabela, która zawiera konkretne badane umiejętności dostosowane do etapu rozwoju Przedszkojaka (różnić się więc będzie znacznie arkusz obserwacji dziecka 3-letniego a 5-letniego). Nauczyciel ma dwa wyjścia: może skorzystać z arkusza obserwacji przygotowanego przez wybrane wydawnictwo (arkusze dołączone są do pakietu edukacyjnego, na którym pracuje z dziećmi), jest on wtedy kompatybilny z wybranym programem edukacji przedszkolnej. Może też zmodyfikować go lub stworzyć autorski arkusz obserwacji i nim się posługiwać. Rodzic zwykle nie ma jednak wglądu do arkusza obserwacji, a o wynikach obserwacji jest informowany przez nauczyciela poprzez przekazanie podsumowania (pisemnie i/lub słownie).

Co podlega obserwacji?

No dobrze, ale co ten nauczyciel tak naprawdę obserwuje? Obserwacji pedagogicznej podlegają głównie dwa aspekty: zachowanie Przedszkojaka w grupie w codziennych sytuacjach takich jak zabawa swobodna, czynności samoobsługowe, zajęcia edukacyjne czy zabawy ruchowe oraz analiza wytworów jego pracy – kolorowanki, karty pracy, prace plastyczne.

Po co wykonuje się obserwację pedagogiczną?

Celem tego badania jest udzielenie rodzicom informacji związanych z poziomem rozwoju poszczególnych funkcji poznawczych oraz jego funkcjonowania w grupie rówieśniczej. Dzięki temu rodzic ma ogląd na to, jak rozwija się jego dziecko, w czym jest świetne, a w jakich aspektach ma jeszcze trudności. Wyniki obserwacji są przydatne również nauczycielom, którzy na ich podstawie planują indywidualną pracę z dzieckiem uwzględniając w szczególności te czynności, z którymi dziecko ma największy problem. Badanie to pozwala również na ocenę rozwoju dziecka na tle grupy rówieśniczej, ale trzeba pamiętać, że porównywanie umiejętności i zdolności dzieci w grupie może prowadzić do etykietowania i szufladkowania (ale o tym innym razem). Finalnie obserwacja ma ustalić poziom rozwoju dziecka na każdym etapie pobytu w przedszkolu i monitorowanie gotowości szkolnej, jaką powinno osiągnąć dziecko na zakończenie edukacji przedszkolnej.

Jakie są etapy obserwacji?

Można mówić o dwóch lub trzech etapach obserwacji, bo różne są szkoły (i przedszkola, haha). Pierwszy i ostatni etap występują zawsze. Etap pierwszy to obserwacja początkowa dziecka, którą przeprowadza się w pierwszych miesiącach pobytu w placówce (zwykle wrzesień-październik). Ona jest punktem wyjścia do podejmowanych działań edukacyjnych i wychowawczych nauczycieli. Najbardziej rzetelnie i wnikliwie należy podejść do niej w przypadku trzylatków, bo nauczyciel dopiero poznaje dzieci i musi dowiedzieć się z czym przychodzą do przedszkola, od czego startują. Z każdym kolejnym rokiem obserwacja jest prostsza, kiedy grupę prowadzi ten sam nauczyciel, ale to nie znaczy, że przez okres wakacji Przedszkojak stoi w miejscu – bo jasna sprawa, że rozwija się wciąż i stale. No, więc ta pierwsza wstępna daje nam mnóstwo informacji o tym nad czym należy pracować z dzieckiem w ciągu najbliższych miesięcy i co wzmacniać.

Etap drugi – obserwacja końcowa, ma miejsce na przełomie maja i czerwca. Nauczyciel zwraca szczególną uwagę na te kwestie, nad którymi zgodnie z obserwacją początkową należało pracować i ocenia postępy dziecka. Na podstawie obserwacji pedagogicznej każdego dziecka nauczyciel sporządza podsumowanie obserwacji końcoworocznej całej grupy i wskazuje te dziedziny, nad którymi szczególnie trzeba pracować w przyszłym roku szkolnym.

Jest jeszcze ten trzeci etap, który występuje tylko w niektórych placówkach (jeśli występuje, wskakuje na miejsce drugie, a obserwacja końcowa staje się etapem trzecim) – obserwacja śródroczna. Wykonanie obserwacji śródrocznej w okolicy stycznia pozwala na bieżące monitorowanie postępów dziecka i jeszcze wyraźniej wskazuje te obszary, w których należy pracować z dzieckiem. Osobiście nie jestem zwolennikiem prowadzenia obserwacji trzyetapowej. Dlaczego? Bo działa ona tylko wtedy, kiedy prowadzona jest naprawdę rzetelnie. A ciężko jest przeprowadzić obserwację każdego dziecka w grupie 25-osobowej trzy razy w ciągu roku – wymaga to od nauczyciela ogromnej ilości czasu i zaangażowania kosztem innych działań, które mogłyby i powinny być wtedy realizowane. Dodatkowo niektóre umiejętności wymagają dłuższego czasu pracy nad nimi niż 3 miesiące, wobec tego w przypadku obserwacji śródrocznej zapiski w arkuszu mogłyby się niewiele różnić od tych poczatkowych, a przecież to nie jest tak, że Przedszkojak się nie rozwija. Dlatego myślę, że obserwacja wstępna i końcowa w zupełności wystarczą.

Czy rodzice są informowani o wynikach obserwacji?

Oczywiście! Podsumowanie obserwacji przekazuje się rodzicowi każdorazowo po każdym jej etapie. Może to nastąpić w trakcie zebrania lub podczas indywidualnych spotkań z rodzicami. Jeśli odbywa się to na zebraniu, nauczyciel rozdaje tylko pisemne wnioski, nie może przecież na forum omawiać wyników obserwacji każdego dziecka. Dobrym rozwiązaniem jest według mnie przygotowanie takiego pisemnego podsumowania dla rodziców o wynikach obserwacji dziecka. Dzięki temu wiemy dokładnie na jakim etapie rozwoju jest nasz Przedszkojak, możemy w każdej chwili odwołać się do tego co zostało ustalone, zwrócić uwagę na te elementy, nad którymi warto jeszcze pracować i ćwiczyć je w domu z dzieckiem. Jeśli nauczyciel Waszego dziecka nigdy czegoś takiego Wam nie przedstawił – poproście go o to osobiście albo przedyskutujcie to z pozostałą grupą rodziców, może uda się ustalić takie rozwiązanie obowiązującym dla wszystkich. Takie podsumowanie nie musi (i dobrze, żeby nie było) referatem o Waszym dziecku. To mają być konkrety! Wypunktowane mocne strony Waszego dziecka, strony wymagające dalszej pracy (nie nazywajmy ich słabymi, bo nimi nie są!) oraz kierunki do pracy – działania, na których warto się teraz skupić najmocniej i realizować je, aby pomóc dziecku. Jeżeli otrzymasz podsumowanie wyłącznie w formie pisemnej, a masz wątpliwości co Pani miała na myśli pisząc taki punkt – umów się na spotkanie indywidualne z nauczycielem, dopytuj, drąż i dowiaduj się jak masz to rozumieć, nie pozostawiaj niedopowiedzeń w kwestii rozwoju Twojego dziecka.

Jest jeszcze coś, o czym musisz pamiętać. Analizując funkcjonowanie dziecka, poziom jego umiejętności w różnych aspektach rozwoju, powinnaś mieć świadomość, że obserwacje te są częściowe, fragmentaryczne, poczynione podczas wybranych form aktywności dziecka i w określonej dla niego przestrzeni. Więc jeżeli zobaczysz, że z obserwacji przeprowadzonej przez nauczyciela wynika coś zupełnie innego, niż sama na co dzień masz okazję obserwować – nie myśl, że Pani się nie zna i pisze głupoty. Weź pod uwagę, że zwłaszcza nowe Przedszkojaki mogą poza domem prezentować totalnie inne zachowania albo obserwacja, którą przeprowadzała Pani odbywała się wtedy, kiedy Twój maluch miał słabszy dzień.

Jak Wasze tegoroczne podsumowania?

Mamy maj. Niedługo otrzymacie swoje podsumowania. Zwróćcie uwagę na postępy, jakie poczynił Wasz Przedszkojak, co udało mu się wypracować, jakie kolejne etapy rozwoju osiągnąć. Nie martw się tym, że nadal są obszary wymagające pracy – dzieci rozwijają się w swoim własnym tempie. Zaakceptuj to i wspieraj swoje dziecko w tym aspekcie również w domu. Daj znać jak wygląda proces obserwacji pedagogicznej w przedszkolu Twojego malucha. Ciekawa jestem, czy jesteś każdorazowo informowana o jego wynikach? W jaki sposób nauczyciel przekazuje Ci informacje o rozwoju Twojego Przedszkojaka? Użyj komentarzy poniżej lub formularza kontaktowego i podziel się Twoim doświadczeniem w temacie obserwacji pedagogicznej.